گرم ترین نقطه ی جهان در بیابان گندم بریان کرمان واقع شده و همین می تواند باعث شود که فکر کنیم در گرم ترین بخش جهان هزاران سال پیش نمی توانسته هیچ تمدنی وجود داشته باشد، این موضوع اصلا اینطور که فکر می کنیم نیست و بخش بزرگی از فرهنگ و تمدن آنچه امروز ایران می خوانیمش در جنوب شرق ایران واقع شده است و سالهای سال باستان شناسان بزرگی در این مناطق به کاوش پرداخته اند و هر چه پیش تر می رویم اطلاعات بیشتری از آن بدست می آوریم. نخستین مطالعات جدی در مورد باستان شناختی جنوب شرق ایران در دهه ۱۹۱۰ میلادی توسط مارک اورل اشتاین Sir Marc Aurel Stein انجام گرفت، در سال ۱۹۲۵ میلادی ارنست هرتسفلد نیز از سیستان و به خصوص کوه خواجه بازدید بعمل آورد. در دهه ی ۱۹۳۰ اشتاین مجددا به این منطقه بازگشت و با حمایت دانشگاه هاروارد و موزه ی بریتانیا ناحیه ی جنوب شرق ایران را بررسی کرد.
تا سالها این ناحیه از ایران را مرداب فرهنگی از هزاره ی پنجم پیش از میلاد تا هزاره ی دوم پیش از میلاد می دانستند. در منطقه ی کرمان نیز در سالهای ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ مطالعاتی انجام شد و در سال ۱۹۶۴ میلادی جوزف کادول Caldwellو تیمش به مطالعه ی تل ابلیس در کرمان پرداختند، در اصل بیشتر اطلاعات جنوب کرمان توسط لمبرگ کارلوسکی Lamberg Karlowski انجام شده است. مطالعه ی توماس بیل Beal در سال ۱۹۷۶ در دره ی سوغون کرمان انجام شد و پس از او ویلیام فیتز نیز در همین دره مشغول به کار شد. همزمان در ناحیه ی شمالی مناطق سیستان مارتا پریکت مشغول به کار شد.
داستان جدی تر در اوایل دهه چهل خورشیدی زمانی که شرکت ایتالیایی ایتال کنسول به منظور مطالعات عمرانی در سیستان و بلوچستان مشغول به کار بود طی یک موافقتنامه دو طرفه انجام شد و باستان شناسان ایتالیایی برای شناسایی و کاوش به منطقه آمدند. جوزپه توچی شرق شناس برجسته ی ایتالیایی و مدیر موسسه ایزمئوی سابق و ایزیائی امروز در سال ۱۹۵۹ آغازگر کاوش ها بود. در نخستین ماموریت باستان شناسی جوزپه توچی به همراه امبرتو شراتوUmberto Scerrato دست یه یک بررسی کلی در منطقه سیستان زدند.
در دهه ی هشتاد شمسی طی بررسی های باستان شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان ۹۰۰ محوطه ی پیش از تاریخ معرفی شد که البته هیچکدام قدیمی تر از أواخر هزاره ی چهارم پیش از میلاد نبودند.از جمله دانشمندان به نام ایرانی که نقش بسزایی در معرفی و کاوش های این منطقه خصوصا شهر سوخته داشته است دکتر منصور سجادی است، سالها تحقیق و کاوش ایشون منجر به شناخته شدن بیشتر جنوب شرق ایران شده است. به زودی مصاحبه ای کامل را با ایشان خواهیم داشت تا معرفی بهتر و بیشتری از این استاد گرامی داشته باشیم و از زبان ایشان جنوب شرق ایران را بهتر بشناسیم.
با سر مارک اورل اشتین بیشتر آشنا شویم:
باستان شناس مجارستانی متولد ۱۸۶۲ میلادی که زندگی سراسر پر از کاوشش بسیار خواندنی است، اصالتا یهودی بود اما پس از آشنایی با فرقه ی بپتیستها به مسیحیت در آمد و پس از آن تبعه ی انگلستان شد. این فرقه را تعمیدیون هم می گویند که نگرش بسیار متفاوتی در مسیحیت دارند از جمله جدایی دین و سیاست در آنها بسیار نقش دارد و نیز اعتقاد دارند که نباید نوزاد و یا نوجوان را غسل تعمید داد و تنها پس از بلوغ فکری بایستی تعمید صورت بگیرد. آنها اعتقاد داشتند بدون واسطه می توان با خداوند صحبت گفت و مخالف سرسخت استعمال تنباکو و مشروبات هستند. اشتین سالها تحقیقات وسیعی درسراسر جهان داشت و در شرق خاطرات زیادی از خود بجای گذاشته است. مارک خوش دل بود و حتی در سخت ترین لحظات ارتباط خود را با دوستانش حفظ میکرد و داستان هایش را با خط بسیار بدی که داشت برایشان می نوشت. در سال ۱۳۱۵ هجری کاوش در آذربایجان شرقی داشت و در تپه ی حسنلو یافته هایی نیز پیدا کرد. در سال ۱۹۳۶ میلادی مارک به سیستان و بلوچستان رفت و از بازدیدی از شهر سوخته داشت. بیشتر یافته هایش به دلیل حمایت مالی موزه ی بریتانیا و امریکا به این دو کشور رفت و سهم عمده ی یافته هایش نصیب آنها شد نه ایران. اشتین چهار سفر کاوشی بزرگ در سالهای ۱۹۰۰-۱۹۰۱ ، ۱۹۰۶-۱۹۰۸ ، ۱۹۱۳-۱۹۱۶ و نهایتا ۱۹۳۰ میلادی داشت. در آینده داستان های بیشتری از اشتین برایتان خواهیم گفت. برخی بخاطر تلاش هایش به او لقب شوالیه دادند و بسیاری از ملی گرایان چین او را دزد آثار باستانی سرزمینشان دانستند در هندوستان مدیر کالج بود و زندگی سراسر جستجویش داستان های عجیبی دارد.
